Türkiye Aile Yapısı Araştırması (TAYA)’nın amacı; Türkiye’deki ailelerin yapısını, bireylerin aile ortamındaki yaşam biçimlerini ve bireylerin aile hayatına ilişkin değer yargılarını tespit etmektir. Bu kapsamda, Türkiye’de ailelerin hanehalkı özellikleri, demografik bilgiler, ebeveynlerin bilgileri, çalışma hayatı ve gelir, evlilik, boşanma, sosyal algılar, aile içi ilişkiler, akrabalık ilişkileri, inanç, sosyal hayat ve alışkanlıklar, çocuk, yaşlı ve diğer toplumsal konulardaki değer ve tutumları ile aile sorunları hakkında bilgilerin toplanması, bunların çeşitli değişkenler açısından analiz edilmesi ve zaman içindeki değişimin belirlenebilmesine imkan sağlayacak verilerin elde edilmesi hedeflenmektedir.
  
Tanımlar:

Hanehalkı: Aralarında akrabalık bağı bulunsun ya da bulunmasın aynı konutta yaşayan, temel ihtiyaçlarını birlikte karşılayan, hanehalkı hizmet ve yönetimine iştirak eden bir veya birden fazla kişiden oluşan topluluktur.

Hanehalkı sorumlusu: Hanehalkının sosyo-ekonomik durumu ve hanede yaşayan tüm fertlerin kişisel özellikleri hakkında en doğru bilgiye sahip, hanenin yönetim veya geçiminden sorumlu yetişkin hanehalkı üyesidir.
 

Hanehalkı ferdi: Hanehalkını meydana getiren topluluğun bir üyesidir.

 

İlk evlenme yaşı: Hayatları boyunca en az bir kez evlilik deneyimi yaşamış bireylerin ilk evliliklerindeki beyan ettikleri yaşıdır.

Sınıflamalar:

Coğrafi sınıflama için İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflandırması (İBBS) 1. Düzey (12 bölge)  kullanılmıştır. Bölgesel istatistiklerin toplanması, geliştirilmesi, bölgelerin sosyo-ekonomik analizlerinin yapılması, bölgesel politikaların çerçevesinin belirlenmesi ve Avrupa Birliği Bölgesel İstatistik Sistemine uygun karşılanabilir istatistiki veri tabanı oluşturulması amacıyla ülke genelinde “İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS)” tanımlanmıştır.

 

İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması 1. Düzey’de 12 bölge vardır. Bunlar;

TR1 İstanbul: İstanbul
TR2 Batı Marmara: Tekirdağ, Edirne, Kırklareli, Balıkesir, Çanakkale
TR3 Ege: İzmir, Aydın, Denizli, Muğla, Manisa, Afyonkarahisar, Kütahya, Uşak
TR4 Doğu Marmara: Bursa, Eskişehir, Bilecik, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova
TR5 Batı Anadolu: Ankara, Konya, Karaman
TR6 Akdeniz: Antalya, Isparta, Burdur, Adana, Mersin, Hatay, Kahramanmaraş, Osmaniye
TR7 Orta Anadolu: Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir, Kayseri, Sivas, Yozgat

TR8 Batı Karadeniz: Zonguldak, Karabük, Bartın, Kastamonu, Çankırı, Sinop, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya

TR9 Doğu Karadeniz: Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane  
TRA Kuzeydoğu Anadolu: Erzurum, Erzincan, Bayburt, Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan
TRB Ortadoğu Anadolu: Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli, Van, Muş, Bitlis, Hakkari
TRC Güneydoğu Anadolu: Gaziantep, Adıyaman, Kilis, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Şırnak, Siirt
 

Coğrafi kapsam: Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan tüm yerleşim yerleri kapsama dahil edilmiştir.

Kapsanan kitle: Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yaşayan kurumsal olmayan sivil nüfus kapsamındaki tüm hanehalkı fertleri araştırmaya dahil edilmiştir.

Kurumsal nüfus olarak tanımlanan üniversite öğrenci yurdu, huzurevi, yetiştirme yurdu ve hapishanede bulunanlar ile kışla ve ordu evlerinde ikamet edenler kapsanmamıştır.

Örneklem çerçevesi:
Araştırmanın örneklem tasarımında kullanılan örneklem çerçevesi, 2007 yılında kurulan  “Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi (ADNKS)”ne altlık oluşturan belirli dönemlerde güncelliği sağlanan “Ulusal Adres Veri Tabanı (UAVT)”dır.

Örnekleme yöntemi:
İki aşamalı tabakalı küme örneklemesi yöntemi kullanılmıştır.

Örnekleme birimi:

Birinci Aşama Örnekleme Birimi: Ortalama 100 hanehalkı adresinden oluşan kümelerdir. Birinci aşamada, toplam 2278 küme büyüklüğüne orantılı olasılıklı olarak seçilmiştir.

İkinci Aşama Örnekleme Birimi: Örneğe çıkan kümelerden rasgele olarak seçilen hanehalkı adresleridir. Bu aşamada, her bir seçilmiş küme içinden 10'ar hanehalkı adresi sistematik olarak seçilmiştir.

Tahmin boyutu: 2021 uygulamasında tahmin boyutu Türkiye geneli, İBBS 1 Düzey (12 bölge) ve üç seçilmiş il (İstanbul, Ankara, İzmir) ayrıntısındadır.

Örnek Hacmi: Araştırmanın örneklem büyüklüğü İBBS 1. Düzey (12 bölge) toplamları ve üç seçilmiş il (İstanbul, Ankara, İzmir) toplamları bazında tahminler üretecek şekilde hesaplanmıştır. Hesaplanan örneklem hacmi 22 780 hanehalkı adresidir.

Ağırlıklandırma: Aile Yapısı Araştırması’nın ağırlıklandırılması aşağıdaki adımlar ile gerçekleştirilmiştir:

Veri Kaynakları: Veriler, belirlenen örnekleme yöntemine göre seçilen hanehalklarından derlenmektedir. Hanelerde gerçekleştirilen görüşmeler sırasında öncelikle “Hanehalkı Fertlerinin Temel Özellikleri” soru formu doldurularak hanehalkı üye listesi oluşturulmuştur. Daha sonra, “Hanehalkı Soru Formu” ve 15 yaş ve üzeri fertlere uygulanan “Fert Soru Formu” doldurulmuştur. Örnek hanehalkı adreslerinde yaşayan 15 ve daha yukarı yaşlardaki fertlerle yüz yüze görüşme yöntemiyle veri derlenmiştir.

AYA,2016 araştırmanın alan uygulaması 1 Haziran - 26 Eylül 2016,
TAYA,2021 araştırmasının alan uygulaması 16 Ağustos – 15 Kasım 2021

tarihlerinde gerçekleştirilmiştir.

Uygulama Yöntemi:

Türkiye Aile Yapısı Araştırması’nda, örnek hanehalkı adreslerinde yaşayan 15 ve daha yukarı yaşlardaki fertlerle yüz yüze görüşme yöntemiyle veri toplanmıştır. Uygulama, bilgisayar destekli kişisel görüşme (CAPI) yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Bu yöntem gereği, anketörler haneleri ziyaretleri esnasında, taşınabilir bilgisayarlarındaki veri giriş programını kullanarak, soruları hanehalkında bulunan fertlere yöneltmekte ve aldıkları cevabı, doğrudan bilgisayara kaydetmektedir.
                       
Alan Organizasyonu:

Alan uygulaması sırasında yaşanan güçlüklerin en az düzeye indirilmesi ve toplanan bilgilerin kalitesini arttırmak amacıyla anketin amacını, önemini, elde edilen verilerin kullanıldığı alanları ve uygulama yöntemini açıklayan "Hanehalkı Bilgilendirme Mektubu” gönderilmiştir.

Hanenin anketi kabul etmesi ve uygun olması durumunda hanehalkı adına cevap verebilecek hanehalkı ferdi ile önce “Hanehalkı Fertlerinin Temel Özellikleri”, daha sonra da hane bilgilerinin sorgulandığı “Hanehalkı Soru Formu” yüz yüze görüşme yöntemiyle doldurulmuştur. Hanede hanehalkı üyesi olarak bulunan 15 ve daha yukarı yaştaki tüm fertler için “Fert Soru Formu” doldurulmuştur. Fert Soru Formu’nda yer alan tüm sorular ilgili ferdin bizzat kendisi tarafından yanıtlanmıştır. Fert soru formunun sosyal içerikli ve algıyı ölçmeye yönelik sorular içermesi nedeni ile fertlere Proxy (ferdin sorularına bir başkasının cevap vermesi) uygulanmamıştır. Telefon ile anket yapılmamıştır.

İlk ziyarette görüşme yapılamayan hanehalkı ferdi için ilgili fert, telefonla aranarak bir sonraki ziyaret tarihi planlanmış ve hanedeki tüm 15 ve daha yukarı yaştaki fertlerle görüşme yapılarak anket tamamlanmıştır.

Kullanılan soru kağıtları:

Soru kağıdında iki tür soru kullanılmıştır:

Objektif sorular: İnsana ilişkin somut/gözlenebilir bir özelliği, olguyu, olayı ölçmeye yönelik sorulardır. Örnek: Yaş, cinsiyet, meslek, evlilik, boşanma vb…

Algısal/subjektif sorular: İnsanın bir durum ve olay karşısında subjektif algısını ölçmeye yönelik sorulardır. Örnek: Fertlerin hangi koşullarda boşanabileceği, fertlerin yaşlılıkta nerede kalmayı planladığı vb…

Araştırmada üç temel soru kağıdı kullanılmaktadır:

I.  Hanehalkı Fertlerinin Temel Özellikleri
            - Hanehalkı üyesi fertlerinin temel özellikleri (cinsiyet, yaş, medeni durum vb.)
II.  Hanehalkı Soru Formu
            - Hanehalkı bilgileri (konut özellikleri, gelir ve yardım, hane içi ilişkiler vb.)
III.  Fert Soru Formu (15 ve 15+ yaş tüm fertlere sorulacaktır)
            - Demografik bilgiler
            - Ebeveynlerin bilgileri
            - Çalışma hayatı ve gelir bilgileri
            - Evlilik bilgileri
            - Çocuk bilgileri
            - Boşanma bilgileri
            - Sosyal algılar (kadının çalışmasına yaklaşım vb.)
            - Aile/akrabalık ilişkileri (görüşme sıklığı, ziyaret sıklığı vb.)
            - İnanç
            - Sosyal hayat ve alışkanlıklar (tatil tercihi, internet/sosyal medya kullanımı vb.)
            - Günlük yaşam ve kültürel faaliyetler, eğilimler
            - Yaşlılığa ilişkin eğilim ve bilgiler

Referans ve uygulama dönemi:

Resmi İstatistik Programı’nda yer alan ve 5-10 yıllık aralıklarla uygulanması planlanan “Türkiye Aile Yapısı Araştırması” için sorumlu kurum Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı olup Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) ilgili kurumdur.

Aile Yapısı Araştırması ilk kez 2006 yılında gerçekleştirilmiştir. 2006 Aile Yapısı Araştırması’nın alan uygulaması 10 Haziran - 08 Ağustos 2006 tarihleri arasında yürütülmüştür. Araştırmanın kapsamı Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan tüm yerleşim yerlerinde ikamet eden hanehalklarıdır. Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan hanelerde yaşayan 18 ve daha yukarı yaştaki bireyler araştırmada kapsanmıştır. Araştırmanın örnek büyüklüğü, Türkiye toplam, Türkiye kent/kır, İBBS Düzey 1 ve üç seçilmiş il (İstanbul, Ankara, İzmir) bazında tahmin verebilecek şekilde 14 380 hane olarak tasarlanmıştır. Araştırma bu hanelerde yaşayan 18 yaş ve üzeri fertlerle yüz yüze görüşme tekniği ve dizüstü bilgisayar kullanılarak gerçekleştirilmiştir.

İkincisi 2011 yılında yapılan Aile Yapısı Araştırması’nın araştırma tasarımını Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı - Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü ve alan uygulamasını ANAR Ankara Sosyal Araştırmalar Merkezi Ltd. Şti gerçekleştirmiştir. Nihai örnekleme birimi, hanehalkı ve seçilen hanehalklarındaki 18 ve daha yukarı yaşlardaki tüm bireylerdir. Örneklem büyüklüğü Türkiye’yi kent, kır, İstanbul, Ankara ve İzmir illerini ayrı olarak ve İBBS Düzey 1’de temsil edecek şekilde ve ikame prensibi uygulanmadan 16 500 hane olarak tasarlanmıştır. Araştırmanın alan uygulaması, 23 Ağustos – Ekim 2011 tarihleri arasında yüz yüze görüşme tekniği ile kağıt ortamında soruların derlenmesi ile gerçekleştirilmiştir.

2016 yılında üçüncü kez tekrarlanan Aile Yapısı Araştırması, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı - Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve TÜİK arasında yapılan protokol kapsamında işbirliği içinde 1 Haziran – 26 Eylül 2016 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir.

2021 yılında dördüncü kez yapılan Türkiye Aile Yapısı Araştırması, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı - Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü ve TÜİK arasında yapılan protokol kapsamında işbirliği içinde 16 Ağustos – 15 Kasım 2021 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın kapsamı Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan tüm yerleşim yerlerinde ikamet eden hanehalklarıdır. Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde bulunan hanelerde yaşayan 15 ve daha yukarı yaştaki bireyler araştırmada kapsanmıştır. Araştırmanın örnek büyüklüğü, Türkiye toplam, İBBS Düzey 1 ve üç seçilmiş il (İstanbul, Ankara, İzmir) bazında tahmin verebilecek şekilde 22 780 hane olarak tasarlanmıştır. Araştırma bu hanelerde yaşayan 15 yaş ve üzeri fertlerle yüz yüze görüşme tekniği ve dizüstü bilgisayar kullanılarak gerçekleştirilmiştir.

Veri mevsimsel olarak düzeltilmemektedir.

Coğrafi Ayrıntı: Türkiye geneli, İBBS 1. Düzey ve üç seçilmiş il (İstanbul, Ankara, İzmir) için tahmin üretilmiştir.