Amaç: Perakende Satış Endeksleri, Perakende Ticaret sektöründe farklı tür ve büyüklükteki girişimlerin satışlarını aylık olarak ölçen bir endekstir. Ayrıca, Perakende Sektörünün zaman içindeki gelişiminin takibi, aylar ve yıllar itibariyle değişimlerinin izlenebilmesi, Avrupa Birliği mevzuatına uyumlu ve uluslararası karşılaştırmalara olanak sağlayan veri üretilmesi amaçlanmaktadır.

Perakende Satış Endeksleri, Perakende Ticaret sektörünün gelişimini ölçmesinin yanı sıra tüketici güveninin ve hanehalkı talebinin de göstergesi olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle ekonominin durumunu gözlemlemek adına en önemli göstergelerden birisi olarak değerlendirilmektedir.

Perakende Satış Endeksleri, Avrupa Ana Ekonomik Göstergeleri (Principal European Economic Indicators – PEEIs) arasında yer almaktadır. AB dışında diğer gelişmiş ülkelerde de önemli ekonomik göstergeler arasında değerlendirilmektedir.
Kapsam:  Gelir İdaresi Başkanlığı’na KDV beyannamesi veren bütün girişimler endeks hesabına dahil edilmektedir.

Sınıflamalar: Ekonomik faaliyetlerin istatistiksel sınıflandırılmasında (NACE Rev. 2) kapsama alınan sektörler aşağıda verilmektedir.

Perakende ticaret
   Gıda, içecek ve tütün
   Gıda dışı (otomotiv yakıtı hariç)
               Bilgisayar, bilgisayar donanım ve yazılımları, kitap, iletişim aygıtları v.b.
               Ses ve görüntü cihazları, hırdavat, boya ve cam, elektrikli ev aletleri, mobilya v.b.
               Tekstil, giyim ve ayakkabı
               Eczacılık ürünleri,  tıbbi ve ortopedik ürünler, kozmetik ve kişisel bakım malzemeleri
               Posta yoluyla veya internet üzerinden
   Otomotiv yakıtı

Coğrafi kapsam: Türkiye

Faaliyet kapsamı: Endeks, NACE Rev.2 faaliyet sınıflamasına göre “Bölüm 47-Perakende Ticaret (Motorlu Kara Taşıtları ve Motosikletler hariç)” sektörünü kapsamaktadır.

Avrupa Birliği Kısa Dönemli İş İstatistikleri mevzuatına göre kapsanan NACE Rev. 2 faaliyet grupları aşağıdaki tabloda verilmektedir.  

Kod	Özel Düzeyler İçin NACE Rev.2 Kapsamı	Yayımlarda Kullanılan Tanım
G47		Perakende ticaret
G47_FOOD	G4711, G472	Gıda, içecek ve tütün
G47_NFOOD_X_G473	G4719, G474'ten G479'ye	Gıda dışı (otomotiv yakıtı hariç)
G47_NF_OTH1	G4741, G4742, G4753, G4761, G4762, G4764, G4765, G4776, G4777, G4778	Bilgisayar, bilgisayar donanım ve yazılımları, kitap, iletişim aygıtları v.b.
G47_NF_OTH2	G4743, G4752, G4754, G4759, G4763	Ses ve görüntü cihazları, hırdavat, boya ve cam, elektrikli ev aletleri, mobilya v.b.
G47_NF_CLTH	G4751, G4771, G4772	Tekstil, giyim ve ayakkabı
G47_NF_HLTH	G4773'ten G4775'e	Eczacılık ürünleri,  tıbbi ve ortopedik ürünler, kozmetik ve kişisel bakım malzemeleri
G4791		Posta yoluyla veya internet üzerinden
G473		Otomotiv yakıtı

 

A- Referans dönemi ve sıklık: Referans dönemi her ayın birinci gününden son gününe kadar olan dönemdir ve veriler aylık olarak derlenmektedir.

B- Göstergelerin niteliği

Ciro (KDV hariç): Ciro, referans ayında girişim tarafından fatura edilmiş mal ve hizmetlerin toplam değerini kapsar ve bu üçüncü kişilere sunulan hizmet ve mal piyasa satışlarına karşılık gelir. Ciro birim tarafından müşteriye fatura edilmiş, (Katma değer vergisi ve ciroya bağlı çıkarılabilir vergiler hariç) tüm vergileri ve resimleri içerir. Müşteriye yüklenmiş (ulaşım, paketleme vb. gibi) tüm diğer masraflar faturadan ayrı olarak gösterilmiş olsa bile ciroda kapsanır.

Fiyatlardaki azalma, indirimler ve iskontolar, geri dönüşümlü ambalaj değerleri ciroya dahil değildir. Şirket hesaplarında diğer işletme geliri, mali gelir ve olağan dışı gelir olarak sınıflandırılmış gelir cirodan hariç tutulur. Devletten elde edilen işletme sübvansiyonları da dahil değildir.


C- Hesaplama yöntemi

1- Endeks türü: Her düzeyde toplamların ilgili düzeyin temel yıl ortalamasına oranlanarak hesaplandığı basit endeks yöntemi kullanılmaktadır.

2- Hacim endeksi hesabı: Perakende satışlarını ölçmeye yönelik endeksler sabit fiyatlarla üretilmektedir. Hacim ölçümü, fiyat etkilerinden arındırılarak elde edilmektedir.

Cari fiyatlarla hesaplanan Ciro Endekslerinden, sabit fiyatlarla Perakende Satış Hacim Endeksi hesaplanması için endeksler fiyat değişimlerinden arındırılmaktadır. Bu amaçla “Amaca Göre Bireysel Tüketim Sınıflaması (COICOP)” düzeyinde üretilmekte olan TÜFE sonuçları NACE Rev. 2 sınıflamasına göre hesaplanmaktadır. Bu dönüşüm için ”Hanehalkı Bütçe Anketi” verileri kullanılmaktadır.

Cari fiyatlarla Ciro Endekslerinin uygun düzeyde fiyat hareketlerinden arındırılması sonucunda sabit fiyatlarla Perakende Satış Hacim Endeksine ulaşılmaktadır. Kullanılan fiyat endekslerinin KDV dahil derlenmesinden dolayı arındırma işleminde KDV dahil Ciro Endeksleri kullanılmaktadır. Böylelikle hacim ölçümünün KDV oranlarındaki olası değişimlerden de etkilememesi sağlanmaktadır.

3- Ağırlıkların kaynağı: Tamsayımdan dolayı ağırlık kullanılmamaktadır.

4- Etki katkı analizi: Girişim bazında sektöre ilişkin etki ve katkı analizi yapılmaktadır.
5- İmputasyon: İdari kayıtta bulunan hatalı ya da aykırı veriler istatistiki yöntemlerle düzeltilmektedir. Cevapsızlık kaynaklı imputasyon yapılmamaktadır.

Veri kaynakları:  Gelir İdaresi Başkanlığı’ndan alınan KDV beyannamesi verileri  
Ağırlıklandırma metodu:  Kullanılmamaktadır.
Örnekleme ve tamsayım:  Tamsayım yöntemi kullanılmaktadır.
Toplulaştırma: Perakende Satış Endeksleri NACE Rev. 2 sınıflamasının gıda, içecek ve tütün; gıda dışı (otomotiv yakıtı hariç);otomotiv yakıtı ve Perakende Ticaret geneli için toplulaştırılmaktadır.
 

Veri derleme sistemi: Gelir İdaresi Başkanlığı’ndan KDV beyannamesi verileri aylık olarak derlenmektedir.
 

Bu haber bülteni kapsamında üretilen istatistikler için cari yıl içerisinde gerçekleştirilecek revizyonlara ilişkin bilgi formuna aşağıdaki linkten ulaşılabilir.

https://www.tuik.gov.tr/indir/revizyon/2020_RBF_TR_KDIIDB_CHGG_PSE.pdf
 

Mevsimsel Düzeltme

Mevsim ve takvimden kaynaklanan etkiler, geçici nitelikte olduklarından, verinin genel eğiliminin gözlemlenmesini engellemektedirler. Bu nedenle, kısa dönemli göstergelerdeki mevsimsel yapının belirlenmesi; ardışık dönemler arasında güvenilir karşılaştırmalar yapmak için son derece önemli rol oynar.

Kullanılan Yöntem

Perakende Satış Endekslerinin mevsim ve takvim etkilerinden arındırılması TRAMO-SEATS (Gomez ve Maravall, 1996) yöntemi ile gerçekleştirilmektedir. Bu yöntemin uygulanmasında Almanya Merkez Bankası ve Avrupa Birliği İstatistik Ofisi işbirliği ile Belçika Merkez Bankası tarafından Avrupa İstatistik Sistemi yönergeleri doğrultusunda geliştirilmiş olan JDemetra+2.2.2 yazılımı kullanılmaktadır.

Mevsimsel Düzeltme Süreci

Perakende Satış Endekslerinin mevsimsel düzeltme süreci, her yılın sonunda bir sonraki yılın model spesifikasyonlarının belirlenmesi ile başlamaktadır. Mevsim ve/veya takvim etkilerinden arındırma işlemi için belirlenen bu model yapısı, yıl boyunca sabit tutulmaktadır. Yıl sonunda ise bir önceki yıla benzer şekilde gelecek yılın ekonometrik model spesifikasyonları belirlenmektedir. Bu işlem her yıl döngüsel bir şekilde tekrarlanmaktadır.

Endeksler perakende ticaret geneli; gıda, içecek ve tütün, gıda dışı (otomotiv yakıtı hariç), bilgisayar, bilgisayar donanım ve yazılımları, kitap, iletişim aygıtları vb., ses ve görüntü cihazları, hırdavat, boya ve cam, elektrikli ev aletleri, mobilya vb., gıda dışı perakende ticaret( otomotiv yakıtı hariç), uzmanlaşmamış mağazalar ve otomotiv yakıtı detaylarında mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmaktadır. Perakende Satış Endekslerinin tüm alt kalemleri mevsimsellik içerirken 20 alt kalemi takvim etkisi içermektedir.

Doğrudan ya da Dolaylı Yaklaşım

Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış Perakende Satış Endeksleri, dolaylı yaklaşım kullanılarak üretilmektedir. Şöyle ki; perakende satış serilerinin alt kalemleri mevsimsel düzeltildikten sonra mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış toplamları elde etmek için toplulaştırılmaktadır. Dolaylı yaklaşımın; alt bileşenlerin toplam büyümeye katkılarını kolaylıkla hesaplayabilme ve toplamsallık ilişkisini sağlama avantajları vardır.

Revizyon Politikası

Mevsimsel düzeltme prosedürü, seriye yeni gözlemler eklendiğinde mevsimsel bileşenin yeniden tahmin edilmesi nedeniyle zaman içinde revizyonlara maruz kalmaktadır. Bu revizyonlar, cari yıl ve önceki üç yıllık veriye uygulanmaktadır.

Yayımlama

Arındırılmış veri 3 farklı şekilde kamuoyu ile paylaşılabilmektedir.
Arındırılmamış veriden, takvim ve tatilden kaynaklanan etkiler arındırıldığında “takvim etkisinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Takvim etkisinden arındırılmış veriler, bir önceki yılın aynı ayına/dönemine göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.

Arındırılmamış veriden, mevsimsel etkilerden kaynaklanan hareketler arındırıldığında “mevsim etkilerinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Mevsim etkilerinden arındırılmış veriler, bir önceki aya/döneme göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.

Arındırılmamış veri, hem mevsim hem de takvim ve tatil etkilerinden arındırıldığında “mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış” veri elde edilmektedir. Mevsim ve takvim etkilerinden arındırılmış veriler, bir önceki aya/döneme göre yapılan kıyaslamalarda kullanılmalıdır.

Perakende Satış Endeksleri mevsimsel düzeltme süreci hakkında daha detaylı bilgi için bakınız

Takvim etkileri yöntem dokümanı için tıklayınız

Takvim etkileri regresörlerine ulaşmak için tıklayınız