Analitik çerçeve:

Uluslararası Hizmet Ticareti (UHT), yerleşik ve yerleşik olmayan gerçek veya tüzel kişiler arasında gerçekleşen hizmet ticaretidir. Halihazırda Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından hizmet ana başlıkları itibarıyla derlenen ödemeler dengesi istatistiklerinin önemli bir unsurudur.

Türkiye İstatistik Kurumu 2013 yılında Uluslararası Hizmet Ticareti İstatistikleri Araştırması'nın (UHTİA) metodolojik altyapı çalışmalarına başlamış, 2013-2015 döneminde pilot araştırmalar yapılmıştır. 2016 referans yılından itibaren idari kayıtların daha etkin kullanıldığı bir araştırma yapısı tasarlanmış ve 2016-2018 referans yılları için 2017-2019 yıllarında alan uygulamaları gerçekleştirilmiştir. 2019 yılından itibaren her yıl uygulanan araştırma sonuçları zamanlılık ilkelerine göre açıklanmaktadır.

Araştırma için en önemli aşama, araştırmanın uygulanacağı girişimlerin listelendiği çerçevenin oluşturulmasıdır. Özellikle 2016 yılından itibaren Gelir İdaresi Başkanlığı'ndan (GİB) alınan KDV beyannamelerindeki veriler çerçevenin belirlenmesinde etkin bir şekilde kullanılmıştır. Buna göre araştırmanın temel çerçeve kaynakları; 1 no.lu KDV beyannamesinde “tam istisna kapsamına giren işlemler” bölümünde belirli istisna türlerinde teslim ve hizmet tutarı bildiren girişimler ile 2 no.lu KDV beyannamesinde "tam tevkifat uygulanan işlemlere ait bildirim" bölümünde belirli kodlarda bildirim yapan girişimlerden belirlenen eşik değerin üzerinde değeri olan girişimler; gümrük kayıtlarında dahilde ve hariçte işleme gümrük rejimleri kapsamında bakım, onarım, işleme ve işçilik değeri olan girişimler ile sigorta ve finans sektörlerindeki girişimlerdir. Bu çerçevede yayımlanan Uluslararası Hizmet Ticareti İstatistikleri’nde (UHTİ) seyahat kapsanmamaktadır.


Tanımlar:

Girişim: Kaynak aktarımlarına ilişkin karar alma özerkliğini kullanarak, mal ve hizmet üreten bir organizasyon birimidir. Girişim, bir veya birden fazla yerde bir veya birden fazla faaliyet yürüterek piyasaya mal ve hizmet üreten gerçek veya tüzel kişiliklerdir. Girişim birden fazla yerel birimden oluşabildiği gibi tek bir yerel birimden de oluşabilir. UHTİA'da gözlem ve raporlama birimi girişimdir.

Girişimin yerleşikliği: Bir ekonomide ekonomik faaliyette bulunan tüzel kişiler “yerleşik” kabul edilmektedir. Genel prensip olarak, bir girişim mal/hizmet üretiminin önemli bölümünü gerçekleştirdiği yerin ekonomisinde yerleşik olarak değerlendirilir.

Hizmet: Maddi bir niteliği olmayan ancak alınıp satılabilen, belirli bir fiyatı olan ve iktisadi karar birimlerinin ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik olarak üretilen veya organize edilen, turizm, haberleşme, danışmanlık, taşımacılık gibi faaliyetlerdir.  

Mal ve Hizmet arasındaki temel farklar;

• Mal somut, hizmet ise soyuttur.
• Mal depolanabilirken hizmet depolanamaz, üretildiği anda tüketilir.
• Malın mülkiyeti devredilebilir, hizmetin ise mülkiyeti devredilemez.

Örneğin; otobüs mal niteliğindedir ancak otobüs yolculuğunda firmalar tarafından tüketicilerin ihtiyaçlarının karşılanması hizmettir.

Hizmet ihracatı: Yurt dışındaki yerleşiklere satılan hizmet değeridir.

Hizmet ithalatı: Yurt dışındaki yerleşiklerden alınan hizmet değeridir.

Hizmetler dengesi: Hizmet ithalatının hizmet ihracatından çıkartılmasıyla hesaplanır. Farkın negatif olması dış ticaret açığı, pozitif olması ise dış ticaret fazlası olarak adlandırılır.

Uluslararası hizmet ticareti (UHT): Türkiye’de yerleşik gerçek veya tüzel kişilerle Türkiye'de yerleşik olmayan gerçek veya tüzel kişiler arasındaki hizmet ticaretidir.

Uluslararası Hizmet Ticareti İstatistikleri (UHTİ): Yerleşik ve yerleşik olmayan birimler arasındaki tüm hizmetlerin ihracat ve ithalatının hizmet türleri ve ülke ayrımında değerlerini içeren istatistiklerdir.

Dahilde işleme rejimi (DİR): Hammaddelerin ve ambalaj malzemelerinin ithalat vergilerinden muaf olarak ithal edilmesi, daha sonra yurt içinde gerçekleşen üretim faaliyetleri neticesinde üretilen katma değerli ürünlerin ihraç edilmesi işlemlerinin düzenlendiği gümrük rejimidir.

Hariçte işleme rejimi (HİR): Dahilde işleme rejiminin tersi istikamette çalışan hariçte işleme rejimi, Türkiye'de serbest dolaşımda bulunan eşyaların, yabancı ülkelerde üretim faaliyetlerine tabii tutulmaları için geçici ihracatını ve sonrasında üretimi tamamlanmış nihai ürünlerin, gümrük vergilerinden tamamen veya kısmi olarak muaf biçimde ithalatını düzenlemektedir.

Katma Değer Vergisi (KDV): ÜÜlkemizde yapılan mal ve hizmet teslimlerinde, mal veya hizmeti teslim alanın teslim edene ödediği vergidir. Malın veya hizmetin üretiminden tüketimine kadar geçen süre içinde kazandığı katma değer üzerinden alınan ve vergi matrahından düşülmesine imkan veren veya her aşamadaki katma değeri vergileyen tüketim vergisi niteliğinde bir yayılı muamele vergisidir.

Bir işletme sattığı mal ya da yaptığı hizmetlerden dolayı müşterisinden KDV tahsil eder. Tahsil ettiği bu vergi tutarından, kendisinin alıcı sıfatı ile başka işletmelere ödediği vergileri düşer ve kalan miktarı vergi dairesine yatırır.

Gerçek usulde vergilendirilen ticari kazanç ve serbest meslek kazancı elde eden mükellefler (satıcılar) aylık olarak 1 no.lu KDV beyannamesi düzenlerler. KDV1 beyannamesinde “Tam istisna kapsamına giren işlemler”den belirli işlem kodlarında KDV istisnasından yararlanan girişimler hizmet ihracatı açısından UHTİA çerçevesine alınmaktadır.

Yurt dışından sağlanan hizmet bedelleri üzerinden KDV, hizmetten Türkiye’de faydalanan kişi veya kurum tarafından beyan edilerek 2 no.lu KDV beyannamesi ile ödenir. 2 no.lu KDV beyannamesi, alıcıların düzenlediği beyannamedir. Beyannamede yurt dışı yerleşiklerden satın alış yapması nedeniyle vergi ödemesi gerçekleştirmiş girişimler hizmet ithalatı yönünden çerçeveye dahil edilmektedir.

Türkiye’de yerleşik olmayanlar tarafından, KDV mükellefi olmayan vatandaşlara sunulan hizmetler için verilen KDV3 beyannamesinden elde edilen veriler UHTİ kapsamına alınmaktadır.

Sınıflamalar:

NACE Rev.2: Avrupa Topluluğunda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflaması (NACE Rev.2), kapsamda yer alan tüm girişimlerin faaliyet gösterdiği sektörlerin sınıflandırılmasında kullanılmaktadır.

EBOPS: Uluslararası Para Fonu'nun (IMF) BPM 6 - Ödemeler Dengesi'ne uygun olarak geliştirilen Genişletilmiş Ödemeler Dengesi Hizmetler Sınıflaması (Extended Balance of Payments Services Classification) adı verilen sınıflama sistemi kullanılmaktadır. Bu sınıflamada hizmetler alt bölümlere ayrılmıştır. Sınıflama için:

https://biruni.tuik.gov.tr/DIESS/DosyaListeleAction.do?turId=1&tanimlayan_id=183&adi=G%C3%96DHS%20(EBOPS),%202010

Coğrafi sınıflama: Ülke ve ülke grubu sınıflaması olarak, Avrupa Birliği (AB)'nin Jeonomanklatür kodlarına uygun olarak üretilen ulusal coğrafi sınıflama kullanılmaktadır. Ülke grupları, ekonomik ve coğrafi ülke grupları olarak sınıflandırılmıştır. Sınıflamalar için:

https://biruni.tuik.gov.tr/DIESS/SiniflamaSurumListeAction.do?turId=7&turAdi=%205.%20Co%C4%9Frafi%20S%C4%B1n%C4%B1flamalar&guncel=Y

 

Türkiye'de yerleşik olup uluslararası hizmet ticareti yapan girişimlerin ticaret yaptıkları ülke ve hizmet türlerine göre ithalat ve ihracat bilgileri derlenmektedir.

Coğrafi kapsam: Araştırmanın coğrafi kapsamı tüm Türkiye’dir.
Sektörel kapsam: Uluslararası Hizmet Ticareti İstatistikleri Araştırması’nın sektörel kapsamı aşağıdaki başlıklardan oluşmaktadır:

1. Başkasına ait fiziksel girdiler için imalat hizmetleri
2. Tamir bakım hizmetleri
3. Taşımacılık
4. İnşaat
5. Sigorta ve emeklilik hizmetleri
6. Finansal hizmetler
7. Fikri mülkiyetlerin kullanım hizmetleri
8. Telekomünikasyon, bilgisayar ve bilgi hizmetleri
9. Diğer iş hizmetleri
10. Kişisel, kültürel ve eğlence hizmetleri
11. Devlet (Resmi) hizmetleri (2018 referans yılından itibaren kısmen kapsamdadır)

Kapsanmayan işlemler: 

• Mal ticareti
• Hanehalkı (KDV beyannamesi vermeyen gerçek kişiler) tarafından yapılan hizmet ihracatı (2019 yılından itibaren 3 No.lu KDV verilerinden hanehalkı hizmet ithalatı elde edilmektedir)
• NACE Rev.2'ye göre 7911 ve 7912 kodlu (seyahat acentesi, tur operatörü ve diğer rezervasyon hizmetleri ile ilgili faaliyet yürüten) girişimler
• Seyahat (turizm) hizmetleri

* Seyahat (turizm) hizmetleri, Genişletilmiş Ödemeler Dengesi Hizmetler Sınıflamasına göre hizmet ticareti kapsamında yer almaktadır. Seyahat hizmetleri, Uluslararası Hizmet Ticareti İstatistikleri Araştırması (UHTİA) kapsamında değildir, turizm istatistikleri içinde derlenmektedir.




 

Değişkenler:

Yıllık hizmet ihracatı değeri:UHTİA soru formuyla derlenen ihracat değerlerine tahmin yoluyla elde edilen ihracat değerleri eklenerek hesaplanmaktadır.

Veri kaynakları:

• UHTİA soru formuyla çerçevede yer alan Türkiye’de yerleşik girişimlerden derlenen hizmet ihracatı ve ithalatı bilgileri
• Dış ticaret istatistiklerinde kullanılan gümrük beyannamelerinde dahilde ve hariçte işleme rejimlerine göre ülke kodları ve işçilik değerleri
• Gümrük beyannamelerinde yer alan çıkış ülkesi, taşınan malın değeri ve taşınan malın cinsine göre beyan edilen navlun bedelleri
• KDV 1, 2 ve 3 no.lu beyanname verileri
• TCMB tarafından derlenen resmi hizmet ihracat ve ithalat değerleri

Referans yılı: Çalışmada referans yılı (verinin temsil ettiği zaman periyodu) olarak alan uygulamasından önceki takvim yılı esas alınmaktadır. Buna göre en son 2021 yılı 29 Mart - 07 Mayıs tarihleri arasında uygulanan 2020 UHTİA'nın referans dönemi 1 Ocak - 31 Aralık 2020'dir.



 

Bu haber bülteni kapsamında üretilen istatistikler için cari yıl içerisinde gerçekleştirilecek revizyonlara ilişkin bilgi formuna aşağıdaki linkten ulaşılabilir.

https://www.tuik.gov.tr/indir/revizyon/2020_RBF_TR_UTIDB_UHTIG_UHTI.pdf

Yayımlama sıklığı: Yıllık olarak üretilmekte ve yayımlanmaktadır.

Zamanlılık: Yayımlama tarihi Ulusal Veri Yayımlama Takvimi ile kamuoyuna duyurulmaktadır. İstatistiklerin zamanlılığı konusunda AB ve diğer uluslararası kuruluşların standartlarına uyum hedeflenmektedir.

Yayımlama ve dağıtım: Türkiye İstatistik Kurumu tarafından üretilen Uluslararası Hizmet Ticareti İstatistiklerine ilişkin ilk haber bülteni 28 Eylül 2021 tarihinde yayımlanmıştır. Bir sonraki yıla ilişkin Ulusal Veri Yayımlama Takvimi, her yılın Aralık ayında TÜİK web sitesinde yayımlanmaktadır.

Veriler tüm ilgililere haber bülteni ve istatistiksel tablolar aracılığıyla eş zamanlı olarak dağıtılmaktadır.